Op 24 juni startte de wandeling door het DHNC/CID gebied met een welkomstwoord door de voorzitter, Gerad Schoenaker waarin hij iedereen welkom heette en aangaf dat het fijn was elkaar weer fysiek te kunnen zien en te spreken. Tevens noemde hij extra dat de aanwezige participanten elke dag werken en bouwen aan de nieuwe stad Den Haag. Vervolgens gaf hij het woord aan Job Posner, Synchroon die de inleiding verzorgde van deze wandeling langs ‘spraakmakende’ projecten ‘in wording’ in het centrum van Den Haag.
Gestart werd met het project ‘KJ Plein’ aan de Bezuidenhoutseweg – toegangspoort tot de stad
René de Wit, ontwikkelaar bij Synchroon gaf een toelichting. Medio 2016 werd een nieuwe tender uitgeschreven door de gemeente Den Haag waarin een visie voor het totale gebied gevraagd werd. Benadering door Synchroon voor deze visie was het punt van waaruit de bereikbaarheid gaat starten. Het anker voor deze gebiedsvisie was een tweede entree te maken met een groene invulling waardoor de verbinding met de Koekamp en het Malieveld heel natuurlijk verloopt. Zo zou de stad op een andere manier ervaren worden vanuit het stedelijke en het groene hart. De gemeente had besloten dat er een ondergrondse fietsenstalling zou komen en daar werd een andere tender voor uitgezet.
Dit betekende dat er een L-vormig gebouw zou moeten komen van 40 meter hoog. De vraag kwam boven of dit is wat gezocht werd op deze plek. Gekeken vanuit de entree van Den Haag en van de looplijnen en de twee entrees van het station werd ingezet op de integratie van deze facetten en hier een verblijfplein van te maken. De combinatie van de Stadshal als verlengde van het station en het horeca-paviljoen met terras op het plein zorgen voor een plek waar reizigers, passanten en bewoners zich welkom voelen. Het paviljoen moet richting het park komen. Voor de kwaliteit van het paviljoen is de zon nodig. Daarom werd ervoor gekozen twee torens van 90 meter hoog te maken. De twee torens worden met elkaar verbonden door een lager tussenlid, dat een soort ‘vallei’ tussen de torens creëert. In dit deel komen vele groene daktuinen. Ook is er ruimte voor een groot gemeenschappelijk terras. Het gebouw is voor een groot deel opgetild van het maaiveld om ruimte te maken voor een spectaculaire Stadshal met gewelfde plafonds. De ontwikkelcombinatie Koningin Julianaplein (OCKJ) bestaande uit Amvest Development en Synchroon, ontwikkelen gezamenlijk de circa 350 woningen en de commerciële ruimten. De appartementen variëren in grootte van 47 m2 tot zo’n 200 m2. Het woonprogramma omvat zowel koopwoningen als sociale huurwoningen en markthuurwoningen, waarvan de beoogde afnemers respectievelijk Woningstichting Arcade en Amvest Residential Core Fund zijn. De architect van dit project is Powerhouse Company en de ontwerpvisie voor de openbare ruimte is Delva Landscape Architects. Eind 2016 werd de tender gewonnen. Eind van dit jaar 2021 zal begonnen worden met de bouw. Dit betekent dat de fietsenstalling een jaar dicht moet omdat het bouwen van de twee torens een bouwtechnische uitdaging is om dit veilig te kunnen bouwen. Vanuit de fietsenstalling kan je op twee punten naar boven via een roltrap en een gewone trap waardoor je weer in de commerciële ruimte komt. Men komt droog boven en kan zo het Centraal station binnenlopen. Vervolgens liepen wij naar de fietsenstalling.
Bert Kassies – Programmadirecteur Stedelijke Ontwikkeling Gemeente Den Haag nam ons mee naar de fietsenstalling onder het KJ Plein. Daar is nu ruimte voor 7000 fietsen. Het is de een na grootste fietsenstalling van Nederland. Wie zijn fiets hier stalt, kan met een QR-code onthouden waar de fiets geparkeerd staat. Hij geeft aan dat dit soort stallingen mede gefinancierd worden door het rijk. Deze stalling is heel luxe en mooi en op verzoek van de gemeente Den Haag in samenwerking met Prorail en de NS gerealiseerd. De fietsenrekken die hier staan worden bij station fietsstallingen in heel Nederland gebruikt.
Aan de glazen wand die zich door de hele fietsenstalling bevindt is mooie kunst te zien op een Escherachtige manier. Hierop staan gevels afgebeeld van belangrijke gebouwen in Den Haag, zoals het Vredespaleis, de Ridderzaal en het Mauritshuis. De gebouwen gaan in elkaar over zoals in werken van de kunstenaar Escher. Bezoekers krijgen daardoor het gevoel in een museum te zijn. Via de beelden maken bezoekers al kennis met de stad, nog voordat ze de stalling uit zijn. Bij binnenkomst ziet men gelijk alle deelfietsen staan van de NS. Ook Bert Kassies geeft aan dat het bouwen van het project ‘KJ Plein’ op het dak van de fietsenstalling complex is en dat het jammer is dat daardoor de fietsenstalling een jaar dicht moet. Hierna wandelden wij de fietsenstalling weer uit om onze weg te vervolgen naar het Anna van Buerenplein omdat vandaaruit de torens van de Grotiusplaats het beste te zien zijn en de drukte van de Prins Clauslaan vermeden kon worden.
Project ‘De Grotiusplaats’ ligt aan de Prins Clauslaan tegenover het Paleis van Justitie. Hier kregen wij een toelichting van Boudewijn Hellingman, Provast en Karin Draisma, CBRE Global Investors Nederland. Boudewijn Hellingman, Partner bij Provast geeft hij aan dat hij in februari 2019 al eerder een presentatie over dit project heeft gegeven op een participantenbijeenkomst. In 2015 werd door Provast al gekeken naar deze plek maar dat was in de tijd dat de kantorenmarkt niet echt goed liep. Zij zijn toen naar de gemeente Den Haag gegaan met het idee om op de Grotiusplaats een plek te maken om te gaan wonen en er een hoogwaardig buitengebied van te maken waar mensen kunnen verblijven rondom het wonen. Dat plan werd omarmt door gemeente Den Haag en toen zijn zij dat gaan uitwerken. Hieruit kwam een plan waar 655 appartementen, 800 tot 1000 vierkante meter plint commerciële ruimtes, een tweelaagse ondergrondse garage met 240 parkeerplekken en 1800 plekken voor fiets parkeren. Deze fietsplekken hebben zij expres gemaakt zodat de fietsen netjes in het gebouw geplaatst kunnen worden. Het gebouw is ontworpen door MRVRD dat bestaat uit twee massa’s die een zachte landing hebben gemaakt op de Grotiusplaats. Dat is te zien aan de natuursteen die geplaatst wordt van donker naar licht en het is te zien aan de torens die worden afgebrokkeld. De twee torens hebben een hoogte van 120 en 100 meter. Zij vormen bovendien het startpunt van de complete make-over van het gebied ten oosten van het Centraal Station, inclusief het deels overkappen van de Utrechtsebaan en het doortrekken van de voetgangersroute richting het Bezuidenhout. Eind januari 2022 zal de rechtertoren beschikbaar gesteld worden voor de eerste bewoners. De tweede toren wordt eind april 2022 opgeleverd. De 655 appartementen zijn nog van voor de regulering die nu van toepassing is. Ondanks dat zit er wel 20% sociaal in de appartementen met de kanttekening erbij dat de sociale huurwoningen keurig verhuurd worden door CBRE Global Investors. Er is bewust gekozen voor een kleinere maat appartementen 60-65 vierkante meter groot om ook de markt van de middenhuur goed te kunnen bedienen (hiermee worden de politieagent, de zorgmedewerker en de leraar bedoeld). Een andere reden om deze kleinere maat appartementen te maken was dat op het KJ Plein en de Monarch in het Beatrixkwartier wat grotere appartementen liet zien en ze niet tegen elkaar wilden concurreren. De markt is groot maar het is goed ook een verspreid programma te hebben. Hij geeft aan dat op 100 meter hoogte een ruimte is met glas van de vloer tot aan het plafond en dat deze ruimte heel mooi is om in de toekomst een bijeenkomst te organiseren. Het heeft hierdoor ook een fantastisch uitzicht over de stad en verder. Boudewijn geeft nog extra aan dat deze torens spectaculair zijn niet alleen door het gebruik van natuursteen en de afwerking maar ook door die bijzondere ramen.
Karin Draisma, Assetmanager bij CBRE Global Investors voor deze gebouwen neemt vervolgens de gelegenheid om het deel van de investeerders te vertellen. Joint venture CBRE Global Investors en a.s.r. real estate hebben deze gebouwen samen gekocht. Zij geeft aan dat deze appartementen wat kleiner zijn maar daardoor heel interessant voor CBRE Global Investors en a.s.r. omdat daarmee de totale woonlasten beperkt blijven. De gereguleerde woningen zitten allemaal onder de € 750,- dat zijn er 114 gaan via SVH (Sociale Verhuurders Haaglanden) naar CBRE Global Investors en a.s.r. Momenteel wordt dit in een samenwerking digitaal opgezet zodat dit allemaal op correcte wijze wordt verwerkt. Het grootste deel van ongeveer 360 woningen gaan voor plusminus € 1000,- huur/maand. Sinds een jaar bestaat in Den Haag de huisvestingsverordening waar rekening mee moet worden gehouden en hoe wij deze het beste kunnen inpassen. Hierover zullen ook met de gemeente afspraken moeten worden gemaakt omdat zij hiervoor heel veel vergunningen zullen moeten aanvragen. Daarnaast zijn er nog een paar woningen die hoger in huur zijn. Karin geeft nog extra aan dat de kleinere woningen niet klein lijken want zij hebben allemaal aparte slaapkamers en een passende keuken en doordat je zoveel daglicht hebt zijn het hele prettige woningen met prachtig uitzicht. Dat is uniek voor dit type appartement in deze stad. De kwaliteit van de wandelroute naar het Centraal Station en de stad zal nog verbeterd worden en verder is het delen van fietsen, bakfietsen, elektrische auto’s en alles dat je kunt bedenken bij mobiliteit via een app te realiseren en een onderdeel van dit project. Vervolgens lopen wij door naar de Ammunitiehaven van waaruit wij het uitzicht hebben op Sonate II.
Bij project III – Sonate II dat zich bevindt aan de Schedeldoekshaven worden wij opgewacht door Paco Alblas, de projectmanager van Boele & van Eesteren. Hij informeert ons over het feit dat Sonate bestaat uit drie deelplannen; toren A (Adagio), toren B (Bolero) en toren C (Cantate). Het project Sonate spuikwartier is geïnitieerd door het samenwerkingsverband Sonate Spuikwartier c.v., bestaande uit Reggeborgh Vastgoed, VolkerWessels en Delta Development Group. In deze eerste fase van het project worden twee woontorens ontwikkelt en gerealiseerd. In een later stadium wordt het plan voor een derde woontoren, Cantate, verder uitgewerkt. Boele & van Eesteren is in deze fase verantwoordelijk voor de realisatie van Adagio en Bolero. In het najaar van 2019 is Boele & van Eesteren gestart met de bouw van woontorens Adagio en Bolero. De torens maken deel uit van het project Sonate in het Spuikwartier, hartje Den Haag, op de plek waar eerder de ministeries van Justitie en Binnenlandse Zaken gevestigd waren. De torens verrijzen op een prominente locatie en daarom is er gekozen voor een kwalitatieve hoogwaardige afwerking. Een hoog afwerkingsniveau dat binnen wordt voortgezet, zowel in de verkeersruimtes als in de appartementen.
De woontorens omvatten tezamen 456 appartementen en krijgen beide een commerciële plint. Cantate maakt geen onderdeel uit van de huidige bouwopdracht van Boele & van Eesteren. Toren B (Bolero) was eenvoudig te realiseren door de manier van funderen maar toren A (Adagio) wordt gerealiseerd boven op de bestaande parkeergarage van het voormalige gebouw van de ministeries van Justitie en Binnenlandse zaken. De fundering moest daarom door deze garage worden geconstrueerd. Hiermee zijn ze 1,5 jaar bezig geweest om boven het maaiveld te komen want dat is zeer ingewikkeld. De parkeergarage mocht bij deze toren niet belast worden en daarom zijn palen aangebracht waar nu de hele toren op leunt. Het is als het ware een zwevend gebouwd. Het nadeel was dat er veel water in de grond zat en dat maakte dat er verschillende technieken nodig waren om de fundering te realiseren. De parkeergarage slopen zou te complex geweest zijn. Adagio krijgt een omvang van 1.215m2 BVO commerciële ruimte en 23.700 m2 wonen, waarin 268 twee-, drie- en vierkamerappartementen worden gerealiseerd. Adagio bevindt zich tussen het Wijnhavenkwartier en het in aanbouw zijnde Onderwijs- en Cultuurcomplex Amare. Aan de voorzijde van Adagio bevindt zich de Turfmarkt, aan de achterzijde de Schedeldoekshaven.
Bolero wordt gerealiseerd naast Amare aan de Schedeldoekshaven. Achter Bolero bevindt zich het nog te realiseren stadsbalkon dat Bolero met Amare gaat verbinden en tevens de tussengelegen expeditiestraat van Amare zal overdekken. Bolero wordt met 18.210 m2 BVO wonen en 285 m2 BVO commerciële ruimte wat kleiner qua omvang en gaat plaats bieden aan 188 twee-, drie- en vierkamerappartementen. De werkzaamheden voor Bolero zijn begin 2020 gestart. In principe moet de toren september 2022 opgeleverd worden maar gekoerst wordt op maart/april 2022. Toren A wordt een jaar later opgeleverd, september 2023. Er is veel verkeer op de Schedeldoekshaven en om veilig te kunnen bouwen is de trambaan weggehaald maar omdat dit hele gebied (Spuikwartier) herontwikkeld wordt kan het zijn dat de trambaan niet meer terugkomt op de Schedeldoekshaven. Toren C (Cantate) komt op de plek van het huidige danstheater want dat wordt in kwartaal 3 van dit jaar gesloopt. Maar de ontwikkeling van toren C ligt nog niet vast. Het eerste voorstel voor toren C was daar ook een woontoren van te maken maar er kwam een tweede plan voor een hotel uiteindelijk is nog niet duidelijk wat er wel ontwikkeld gaat worden. De architect van toren A (Adagio) is MVSA Architects en van toren B (Bolero) Klunder Architecten. Hiermee eindigt deze uitleg en de interessante wandeling langs projecten in het CID/DHNC gebied die nog in wording zijn maar opgeleverd worden in 2022 en 2023.
24 juni – Wandeling langs projecten in het DHNC/CID gebied
